Waarom we het moment moeten naderen

Dagelijks maken we vele incidenten mee. Soms grote, maar vaak kleine. Vele incidenten zijn zo klein, dat we ze niet of amper opmerken. Het zijn kleine aanrakingen die onopgemerkt een kleine trilling in ons gevoel veroorzaken. Als een kleine rimpel in het oppervlak van een vijver, die vaak snel weer wegebt. Sommige aanrakingen zijn groter en veroorzaken meer en diepere verstoringen in het van nature gladde en kalme water. De incidenten worden wel opgemerkt, ze zijn niet te negeren. Maar ook al kunnen we ze niet negeren, er op in gaan en de bron van de verstoring opsporen, dat doen we vaak niet.

En als we het wel doen, dan gaat dit vaak niet geheel vrijwillig. We zijn uit onze concentratie gehaald, er wordt aandacht van ons gevraagd, we kunnen niet doen wat we willen, of we zijn op een manier behandeld die we niet prettig vinden. Een jengelend kind, een eisend berichtje, een klussende buurman die veel geluid maakt, een stekende opmerking.

Ieder mens heeft zo zijn eigen punten waarop hij of zij geraakt kan worden. Vaak proberen we eerst ons gevoel te negeren, alsof het er niet is. Negeren komt dan vaak meer in de buurt van ontkennen. En dit ontkennen is vaak doordrenkt van wantrouwen. Wantrouwen tegen het eigen gevoel, de eigen waarneming.

En wanneer we het gevoel niet langer kunnen ontkennen, gaan we er mee discussie. We proberen op een zo redelijk mogelijke manier ons gevoel tot reden te brengen, waarbij we proberen met argumenten en verschillende gezichtspunten ons gevoel tot bedaren te brengen, haar geraaktheid te verzachten, de pijn weg te nemen.

Deze strategie is een veel ingezette manier om het reeds gestarte conflict te beslechten. Onze gedachten gaan met ons aan de haal, alle mogelijke ingangen en scenario’s worden in het hoofd uitgedacht, afgespeeld en nogmaals bekeken. We interpreteren ons los, vullen in waar we niet weten en doen zodoende verwoede pogingen om onszelf tot rust te brengen. Om het eens zo gladde oppervlakte van ons gemoed weer tot bedaren te brengen.

Maar het werkt niet. Het blijft onrustig, we malen in ons hoofd en als we proberen te slapen blijven onze gedachten ons bezighouden en houden ons wakker tot we van uiteindelijk van uitputting in slaap vallen.
En wanneer we daarna denken dat het voorbij is en we weer verder kunnen, komen we vaak bedrogen uit. De initiële drang om het probleem op te lossen is weliswaar gezakt, maar we hebben de ontstane situatie nog lang niet aanvaard. Soms wordt de noodzaak om uit de situatie te komen door de tijd wel minder. Maar echt opgelost is het daarmee niet. De relatie met de ander is wellicht veranderd, de vrijheid van het contact is minder. Bij boosheid is het vertrouwen in de ander gedaald en zonder dat we het willen kijken we anders naar die vriend/vriendin/collega of partner.

Onopgeloste incidenten vormen zo de relaties om ons heen, waarbij we ons steeds minder op ons gemak voelen en steeds minder van onszelf geven aan de ander.

Wanneer we kijken hoe sommige mensen reageren op de kleine situaties die we dagelijks meemaken, kan het helpen om dit in een grafiek te verhelderen. Onderstaande grafiek geeft een schematische weergave van het proces waar de meeste mensen doorheen gaan wanneer ze gebeurtenissen in hun leven verwerken.

Op de horizontale as verloopt de tijd vanaf het moment dat er iets gebeurt, tot de tijd die verstrijkt tot het incident verwerkt is.
Op de verticale lijn verloopt het proces van bewustwording waarbij in deze grafiek uitgegaan wordt van een situatie die weerstand oproept. Weerstand in de vorm van een eerste emotionele reactie die lichamelijk/emotioneel gevoeld wordt. Bijvoorbeeld, een zenuwachtig gevoel (angst) die pijn in de buik veroorzaakt, of een versnelde hartslag, hoge spierspanning en kwaadheid (boos). Of een pijnlijke schok die door het lichaam gaat en een verslappende uitwerking heeft en tranen laat opwellen (verdriet). Ook een enorme emotionele opluchting, euforie en lichtheid behoort tot deze categorie (blij). Gemeenschappelijk is de lichamelijke gewaarwordingen en de mate van bewustzijn die zich kenmerkt door het (tijdelijke) gebrek aan reflecteren op zichzelf en het onbewust zijn van de oorzakelijkheid van datgene dat gebeurd is. We koppelen onze emotionele reactie direct aan het ogenschijnlijk geïsoleerde incident, zonder nog in staat te zijn om dat in een ruimer verband van oorzaak en gevolg te kunnen zien.
Het bewustzijnsproces verloopt in deze grafiek van emotioneel (zonder besef, oftewel onbewust) naar gevoelsmatig (bewust van oorzaak-gevolg en de eigen rol/verantwoordelijkheid) naar weten (in staat om op basis van overtuiging, gevoel en wijsheid tot een keuze te komen).

In de grafiek zijn zeven verschillende lijnen te zien. Elke lijn vertegenwoordigt het proces van verwerken door verschillende personen.

De grijze lijn
De grijze lijn vertegenwoordigt iemand die zich in eerste instantie niet direct bewust wordt van zijn eigen emotionele reactie op het incident. Er gaat enige tijd voorbij voordat opgemerkt wordt dat er iets is gebeurd wat hij of zij niet prettig vond. Langere tijd blijft deze persoon op een laag emotioneel niveau, gaat mogelijk met de gebeurtenis aan de haal door er veel in gedachten over te zijn, het erg op zichzelf te betrekken, maar tegelijk hier geen enkele verantwoordelijkheid voor te nemen en zich hierdoor slachtoffer voelt van de ontstane situatie. Doordat het bewustzijnsproces langzaam gaat en het onvermogen om het incident te accepteren groot is, heeft deze persoon veel tijd nodig om in zichzelf een antwoord te vinden op het incident dat hem of haar overkomen is. Wanneer deze persoon na lange tijd weer de moed heeft verzameld om tevoorschijn te komen, zal deze persoon geen vrijheid hebben gevonden, maar een manier om zichzelf nog beter te beschermen. Mensen te vermijden, situaties uit de weg te gaan.

De zwarte lijn
De persoon die de zwarte lijn vertegenwoordigt lijkt in veel opzichten op de persoon van de grijze lijn. Ook hij blijft in het emotionele gebied en is nog niet in staat om het incident dat hij heeft meegemaakt op zichzelf te betrekken. Ook hij voelt zich het slachtoffer van de situatie, maar in plaats van zijn weerstand tegen de ontstane situatie op zichzelf te richten, maakt hij de ánder tot dader en verkiest de aanvallende beweging boven de terugtrekking die de grijze persoon maakt. Hij merkt ook sneller op dat hij emotioneel geraakt wordt (boos) en reageert zeer snel vanuit deze boosheid als antwoord op zijn eigen geraaktheid. Door met gelijke munt terug te slaan, zorgt deze persoon er voor dat er op korte termijn een emotionele balans ontstaat, waar hij zelf vrede mee kan hebben. Weliswaar is dit dan wel van het kaliber oog om oog, tand om tand.

De rode en groene lijnen
Inmiddels zal duidelijk zijn dat naarmate we ons dichter bij het moment begeven waarop het incident plaatsvindt, we eerder uit onze emotionele geraaktheid kunnen komen, maar dat dit geen garantie geeft voor het succesvol onderhouden van (intieme) relaties. Wanneer we te snel reageren vanuit onze emoties is de kans groot dat we kwetsend reageren, gelijk proberen te krijgen en in een ingewikkelde strijd belanden. Een strijd die uiteindelijk vaak alleen maar verliezers kent. Als we naar de rode en groen lijnen kijken dan zien we dat de personen die deze lijnen vertegenwoordigen minder in een emotionele diepte belanden. En we zien ook dat die diepte van de curve minder lang is: de groene is beduidend korter en iets minder diep dan de rode. Het verschil zit in de mate waarin de groene persoon bereid is om zich de ontstane situatie toe te eigenen. Hier verantwoordelijkheid voor te nemen, ook al is het incident hem of haar niet aan te rekenen. Is er geen direct aanwijsbare reden te zien waarom dit incident deze persoon is overkomen. De groene persoon is in staat om, ondanks dat het incident hem raakt en verward, toch verantwoordelijkheid te nemen voor de eigen reactie hierop. Toch bereid is om met de pijn in het bewustzijn naar een antwoord te zoeken op de betekenis die dit incident voor hem heeft. Dit zien we ook terug als we kijken naar de hoogte waarop het bewustzijn zich bevindt ten opzichte van de rode lijn. Daar waar de rode lijn nog een antwoord zoekt in bijvoorbeeld het aanpassen van het eigen gedrag ten opzichte van deze persoon en op basis van deze verandering de situatie aanpakt, kijkt de groene persoon nog verder, heeft al meer oog voor de eigen factoren (historische belasting, eigen valkuilen en kwaliteiten enz.) die een rol spelen in zijn of haar reactie op wat is gebeurd. De groene persoon ziet de mogelijkheden om er sterker van te worden, zelfstandiger, minder afhankelijk van anderen.

De blauwe lijn(en)
Naarmate we ons meer toeleggen op een aanvaardende, toegewende houding richting de incidenten in ons leven (die zich soms in rap tempo afspelen), blijken we in staat om ongeacht de situatie, minder emotioneel te reageren op de gebeurtenissen in ons leven. Wel gevoelvol, maar minder emotioneel. Wel geraakt, maar niet verdedigend. En hoewel het wijdverbreid aangenomen is dat we geen controle hebben over de onverwachte gebeurtenissen die we dagelijks meemaken, blijken we wél in staat om onszelf een positie aan te leren die onze invloed op het verdere verloop van een gebeurtenis vergroot en daarmee het verloop van onze bewuste zelfgecreëerde toekomst.

Wanneer we naar de donkerste kleur blauw kijken in de grafiek zien we dat de afstand van het moment waarop het incident zich voltrekt en stuk korter is. En wederom het bewustzijnsniveau hoger. We gaan steeds meer richting het weten. Het weten dat zonder twijfel het meest passende antwoord heeft op de situatie. Het antwoord dat niet langer emotioneel is maar de verbinding tussen het gevoel van het hart en het weten van de wijsheid vertegenwoordigt. En naar mate we ons verder bekwamen, meer en meer de overgave aan het hier en nu tot onze dagelijkse oefening hebben verklaard, neemt het weten en de wijsheid ons mee om steeds meer in nederige dankbaarheid de harmonie met onszelf en het leven te beleven.

De lichtste lijn
De meeste lichte lijn is een bijzondere lijn. Het is de onhaalbare lijn. Het is de lijn die het einde van het onbewuste vertegenwoordigt. De lijn die, zolang we op aarde leven, niet gehaald kan worden. Eenvoudigweg omdat we zover nog niet zijn. Nog lang niet zijn. Te vaak reageren we vanuit onze emoties. Te snel wordt een gedachte een oordeel. Bliksemsnel schiet de verdediging omhoog en blijken we minder bewust dan we dachten, minder liefdevol dan we hoopte. We zijn gevoelige wezens, maar we staan nog maar aan het begin. Wanneer we niet langer vanuit onze emoties zouden reageren, zouden we bergen kunnen verzetten. Zouden we niet langer reageren op incidenten, maar elk moment beschouwen en omarmen als dé kans om onszelf en anderen te bevrijden, zouden we creëren in plaats van reageren. Zouden we luisteren naar de wijsheid in ons hart om deze te volgen zonder terughoudendheid en was harmonie wat de aarde en al haar bewoners verbond. Tot die tijd rest ons dit moment te naderen. Dit moment waarop alles samenkomt en tegelijk weer verdwijnt.

Alexander Holwerda (augustus 2021)